Euskal ontzi arkitektura/Gipuzkoako itsas zinopariak
Gipuz koakoItsas zinopariak
Jose Manuel Susteta
Sarrera
Euskal Herriaren itsasorako tradizioa ez da oraingoa, eta, beraz, ohikoa da kostal deko herri guztietan on tzigin tzari loturiko iraganaren erreferen tziak izatea. Tradizio horren isla dira kostal deko elizetako eta ermitetako zinopariak; ez dira beharbada lekuko tzarik adierazgarrienak, baina bai grafikoenetakoak. Itsaser tzekoez gain, lurral dea hain txikia izanik, itsasotik hurbil dauden bar neal deko eliza ba tzuetan ere badira halako zinopariak.
Itsas zinoparia eskala txikian egindako on tzi baten erreprodukzioa da gehienetan, eta elizetako gangatik zin tzilikatuta egoten da. Itxuraz, gure artera iri tsi diren ereduak aztertuta, ez dirudi oso an tzinakoak direnik Euskal Herrian; XIX. mendekoak dira gehienak, baina Gipuz koan XVIII. mendeko ale dezente ere badira. Horrek pen tsarazten du Gipuz koan sortu zela zinoparien ohitura; izan ere, Biz kaian eta Lapurdin, ezagu tzen diren guztiak XIX. mendekoak dira.
Atlantikoan, an tza denez, XVII. mendean hasi zen zinoparien usadioa; Mediterraneoan, al diz, askoz lehenago: kostal de hartan badira XVI. mendeko zinopariak, baita XV. mendeko bakarren bat ere. Kontuan izan behar da denborak, hezetasunak, utzikeriak, hondatu egiten dituela eta, horregatik, litekeena da itxuragatik eta asmo onenarekin, egoera oso txarrean zegoen zinopariren bat kendu izana eta aipatutako garai horietan egindako besteren bat jarri izana zaharraren ordez.
Zinopariak dituzten tenplu gehienek Ama Birjinaren izena dute. Kristo Santuaren izena dutenak ere ez dira gu txi eta ondoren datoz beste hainbat santuri eskainitako baseliza eta santutegiak.
Gehienetan ez da ezagu tzen zinoparien jatorria, nahiz eta bakarren ba tzuetan erreferen tzia lauso ba tzuk izan. Ziur tzat jo tzen da esker ona adierazteko emanak zirela, emaileak itsasoan izandako arrisku larriren batetik lepoa salbatu eta tenpluaren santu zaindariaren babesa esker tzeko eta erregu tzeko.
Zinopari ia guztiak mer katari tza-on tziak dira. Badira gerraon tziak eta arran tza-on tziak ere, eta hainbaten artean bada kalitatez ko modelo bat, dagoen tokikoa izan gabe imitazioz eta apain tzeko han jarritakoa.
Gipuz koako itsas zinoparien inbentarioa
Orain dela urte asko egindako lana da, bitarteko gu txirekin eta ilusio handiarekin osatua. Igandetan, gehien gehienetan bakarrik eginiko hainbat irteeratan landutakoa da inbentarioa. Bakar bakarrik, halaxe daude zinopariak ere.
Gaur egun baliabide material gehiago dago, eta lan hauek nabarmen hobetu daitez ke; hitz batean, dena hobetu daiteke, egileak lana egiterakoan jarritako sentimentua izan ezik.
San Mar tzial ermita. Irun
Tenpluaren kokapena: San Mar tzial mendiaren gainean, Irunen, Bidasoa ibaiaren bokalea mendera tzen duela.
Modeloa: XIX. mendeko bigarren erdial deko mer katari tza fragata. Hiru masta.
Margoa: kroskoa zuri marfila eta karena berde ertaina.
Neurriak: gu txi gorabehera, 60 cm luze eta 50 cm altu.
Non dago jarrita: sabaitik zin tzilik elizaren erdian.
Guadalupeko Amaren Santutegia. Hondarribia
1 zinoparia
Tenpluaren kokapena: Higer lurmuturretik hurbil, Jaiz kibel mendian, Bidasoaren bokalea eta Biz kaiko gol koa mendera tzen dituela.
Modeloa: XIX. mendearen erdial deko gerra fragata. Hiru masta.
Armamentua: 22 kanoi.
Margoa: Kroskoa bel tza eta karena urdin iluna, zinta zuria eta kanoi zuloak bel tzak aho gorriekin.
Neurriak: gu txi gorabehera, 1 m luze eta 0,80 m altu.
Non dago jarrita: guru tzaduran, Ebanjelioaren ondoan eta sabaitik zin tzilik.
Hainbat datu: modeloa ondo landua dago, nahiz eta soil samarra izan. Aparailu lehorra.
1972ko abenduan, sabaitik erori egin zen, eta Jose Migel Amunarrizi eman zi tzaion zaharberri tzeko. Orduan ikusi ahal izan genuen xehetasunez on tzia, eta bere estiloan, kalitate handikoa da. Kalteak ez ziren handiak izan eta egoki berritu ahal izan zuten.
2 zinoparia
Tenpluaren kokapena: Jaiz kibel mendian, hiriaren gainean.
Modeloa: XIX. mendearen amaierako gerra fragata mistoa, belaon tzia eta baporea. Hiru masta.
Armamentua: kanoiak eta on tzi muturra.
Margoa: kroskoa bel tza eta karena gorri iluna. Flotazio marra edo ur gaineko lerroa zuria.
Neurriak: gu txi gorabehera 1 m luze eta 0,80 m altu.
Non dago jarrita: guru tzaduran, Epistolaren ondoan, sabaitik zin tzilik.
Hainbat datu: ondo eraikitako modeloa. Itxuragatik, Numancia fragata dirudi.
Guru tze santuaren basilika. Lezo
Tenpluaren kokapena: Lezoko Uniber tsitatean, Pasaiako arradaren hondoan eta Bertandegi edo Oiar tzun ibaiaren er tzean. Errenteriatik hurbil.
Modeloa: mer katari tza fragata; hiru masta.
Margoa: kroskoa zuria eta karena berde argia.
Neurriak: gu txi gorabehera, 1 m luze eta 0,80 m altu.
Non dago jarrita: sabaitik zin tzilik, koruko barandaren eta al dare nagusiko hesiaren artean.
Hainbat datu: ondo eta oso modu finean landutako modeloa da. Neurriek ez dute propor tziorik gorde tzen; batez ere aparailuak, oso altua baita.
Duela urte ba tzuk, erretoreak ez zuen zehaztu noiz (1968), erori egin zen eta herriko bi gaztek zaharberritu zuten.
Bonan tzako Kristoren Basilika. Pasai Donibane
Tenpluaren kokapena: Santa Isabelen Gaztelutik hurbil, portuko bokalerantz eta haren sarrera mendera tzen duela.
Modeloa: XIX. mendearen bigarren erdial deko edo XX. mendearen hasierako mer katari tza fragata.
Margoa: kroskoa zuria eta karena gorri iluna.
Neurriak: gu txi gorabehera, 1,50 m luze eta 1,20 m altu.
Non dago jarrita: beira arasa batean, saihets batean (Ebanjelioa), elizako hesi handiaren atzean.
Hainbat datu: Tuduri jaunak eman zuen, itota hil tzeko zorian egon ondoren, salbatu zelako esker onez.
Atlantikoa zehar ka tzen zuten modelo klasikoetako bat da. 600 tona ingurukoa. Zinoparia bera XX. mendean egindakoa da.
San Fermin eliza. Pasai An txo
Tenpluaren kokapena: Pasai An txon, garai bateko paduraren gainean, Pasaiako portuan.
Modeloa: mer katari tza fragata, hiru masta.
Margoa: goitik behera egur naturalean egina eta ber nizatua.
Neurriak: gu txi gorabehera, 1,50 m luze eta 1,30 m altu.
Non dago jarrita: sabaitik zin tzilik, koruko barandaren parean.
Hainbat datu: 1940. urte inguruan eraikia da. Xehetasun osoz eta bikain landua. Clemente Gol darazena an txotarrak egin zuen. On tzigile en tzute tsua izan zen Gol darazena; Bordalabordan (Pasai Donibane) zuen on tziola, 1971. urtean itxi zuen arte. Bere tzat egin zuen zinoparia, modelismorako zaletasun handia bai tzuen, baina neurriak zirela eta etxean ezin zuela jarri ikusirik, parrokiari eman zion. Han dago geroz koan. Ntra. Sra. del Carmen du izena (Karmengo Ama), eta Donostiako matrikula du.
Salbatore deuna eliza. Getaria
Tenpluaren kokapena: Getarian, portuaren gainean eta an tzinako harresiei atxikita.
Modeloa: mer katari tza fragata, fragata aparailuduna. Hiru masta.
Margoa: kroskoa bel tza, lerro zuri bat ur gaineko al dearen zerrenda apaingarrian eta lerro zuria flotazio marran. Karena berdea.
Neurriak: gu txi gorabehera, 60 cm luze eta 40 cm altu.
Non dago jarrita: al dare nagusian, eskuinekoan, Karmengo Amari eskainitakoan.
Hainbat datu: parrokiako sakristau batek egin zuen on tzia. An tza denez, gizon misterio tsua, enigmatikoa eta ilun samarra zen sakristau bizardun hura.
San Nikola eliza. Orio
Tenpluaren kokapena: Orion, paduraren gainean, garai bateko harresi gunea osa tzen duela; Oria ibaiaren bokalea mendera tzeko kokagune egokian.
Modeloa: XIX. mendeko gerra fragata. Belaon tzia eta baporea, al di berean.
Margoa: kroskoa zuria eta karena berdea; masteria, berriz, marroia.
Neurriak: gu txi gorabehera, 1,30 m luze eta 1 m altu.
Non dago jarrita: sabaitik zin tzilik, elizaren erdian.
Hainbat datu: modelo arraro samarra da, eta litekeena da beste margo geruza bat eman izana. Eta horrelakoetan, nahasmena sor tzen da; izan ere, lan horiek egiten direnean ez da daturik har tzen, garran tzirik ez dutelakoan.
Arritokietako Andre Mariaren Santuegia. Zumaia
Tenpluaren kokapena: Zumaia gainean, Urola ibaiaren bokalea mendera tzen duela.
Modeloa: gerra fragata. Zenbait xehetasuni erreparatuta, XVII. mende amaierako on tzi bat ekar tzen du gogora. Hiru masta.
Armamentua: 30 kanoi.
Margoa: kroskoa zuria zerrenda urdinekin eta karena marroi iluna. Apaindurak urre kolorekoak.
Neurriak: gu txi gorabehera, 80 cm luze eta 60 cm altu.
Non dago jarrita: koruan, sabaitik zin tzilik.
Hainbat datu: fantasia pixka batekin eginiko modeloa da, baina ondo landua. Garbi tzeko lurrera jai tsi zuten eta orduan xehetasun handiz azter tzeko aukera izan zen. Zumaiako bi bizilagunek jai tsi zuten, zinoparia eusten zuen kablea oso egoera txarrean zegoelako.
San Telmo Ermita. Zumaia
Tenpluaren kokapena: Zumaian, Itzurungo hondar tzaren gainean, muino txiki batean eta Biz kaiko kostal dea parez pare duela.
Modeloa: Cutter a, XIX. mendekoa.
Margoa: kroskoa zuria eta karena berdea.
Neurriak: gu txi gorabehera, 40 cm luze eta 30 cm altu.
Non dago jarrita: al dare nagusian, San Telmoren irudiaren eskuineko eskuan.
Hainbat datu: santuaren irudia barrokoa da, baina on tzia, al diz, ez da garai berekoa. Santu hori beti on tzi bat eskuetan duela irudika tzen dela kontuan hartuz gero, San Telmoren irudia eta zinoparia ez datoz bat garaiari dagokionez.
Erreplikak XIX. mendearen amaieran otarrainetara atera tzen ziren on tziak ekar tzen ditu gogora.
Santiago ermita. Zumaia
Tenpluaren kokapena: Zumaian, parrokia elizaren parean, ibaiaren beste al dean, harea tza baten gainean eta Askizura eta Getariara doan gal tzadaren abiapuntuan.
Modeloa: mer katari tza fragata. Fragata aparailua. Hiru masta.
Margoa: urpeko al dea, gorri ilunez margotua eta kroskoa zuri zikinez; zerrendak hori zaharrez eta amulak bel tzez; biz karra egur naturalean eta mastak ere bai.
Neurriak: gu txi gorabehera, 1,50 m luze eta 1,30 m altu.
Non dago jarrita: sabaitik zin tzilik dago, koruaren eta presbiterioaren artean.
Hainbat datu: gu txienez behin berritua izan da. Ezagun da ohol tzadura, ondo landua eta zaharberritu zuten arte agerikoa, igel tsuz ko geruza lodi batekin edo an tzeko beste zerbaitekin estalita dagoela, eta geruza horren gainean eman zela az ken margo geruza.
Gerpak, kontu handiz karrakatuz gero, berdez margotuta daudela ikusten da. Halaxe margotu zuten jatorriz koa, eta kolore horren arrastoak an tzematen dira urpeko al dean. Kroskoa, flotazio marraren gainean, zuriz edo gris argiz margotu zutela dirudi.
Egur trinkoz egindako saihe tsen gainean eraikita dago kubiertako lerroraino; on tziaren ur gaineko al dea estimagarria eta egokitasun handiz egindakoa da. Belak ordez koak dira eta erraz ken tzen dira. Litekeena da belazurrunak zaharberri tzerakoan gehitu izana (gu txienez gibelekoak edo mesanakoak); izan ere, belazurrunaren aparailua ez dator bat nagusikoarekin eta ai tzinekoarekin; garai desberdinetakoak dira.
Aparailua nabarmen tzekoa da. Bikain muntatuta dago. Txirrika guztiak izugarri ondo landuta daude; hainbeste, polea edo txirrikek gurpil birakaria eta kanala baitute. Soka sarea, itsuta eta estaien gaineko estal kiarekin, hobetu ezina da. An tzematen da belak ordez koak direla; horren seinale da drizak eta larako mahaiak falta direla. Az ken xehetasun horrek eta tranbu txurik eta etxolarik ez izateak adierazten du ia ziurtasun osoz jatorriz ko zinoparia nolakoa zen.
Modelo hori sarri samar eraiki tzen zen itsaser tzean. Horren frogak badira Bilbo, Orio, Zumaia, Deba eta beste zenbait herritako grabatuetan.
Zaharberri tzea: Jose Manuel Sustetak zaharberritu zuen 1967ko maia tzetik uztailera, eta urte bereko uztailaren 25ean jarri zuen berriro bere lekuan, Santiago egunean.
An tza denez, Gregorio Marañon jaunak Ignacio Zuloagari oparitutako on tzia da.
Itziar ko Amaren eliza. Deba
Tenpluaren kokapena: Itziar auzoan, Deban, gain batean eta Kantauriko itsaser tza mendean har tzen duela.
Modeloa: XVIII. mendeko gerraon tzia, goleta aparailuduna. Hiru masta.
Armamentua: 40 kanoi. 20 al de bakoi tzean.
Margoa: kroskoa bel tza eta karena gorria. Kanoi zuloak eta txopako apaindurak urdina, bel tza eta urre kolorea konbinatuz.
Neurriak: gu txi gorabehera, 1,30 m luze eta 1 m altu.
Non dago jarrita: nabearen erdian, sabaitik zin tzilik eta koruko barandatik gertu.
Hainbat datu: goleta aparailua ez da ohikoa modeloaren garaian; izan ere, berez fragata aparailua izan behar ko luke. Seguru asko zaharberritu egin zuten eta horrela utzi, zen tzurik gabe.
Santa Maria eliza. Deba
Tenpluaren kokapena: Deban, parrokia elizari eskainia. Deba ibaiaren bokalearen ondoan dago.
Modeloa: XVIII. mendearen hasierako mer katari tza fragata. Itsaslapurretarako armatua eta fragata aparailu klasikoduna. Hiru masta.
Armamentua: 20 kanoi.
Margoa: kroskoa zuria, flotazio marra bel tza eta karena gorri zikina. Brankako eta txopako apaindurak urre kolorekoak.
Neurriak: gu txi gorabehera, 1,30 m luze eta 1 m altu.
Non dago jarrita: Nabearen erdian, koruko barandatik gertu, pixka bat beherago.
San Roke ermita. Deba
Tenpluaren kokapena: Deba gainean, kostal deko an tzinako gal tzadan, Itziarrera bidean eta Deba ibaiaren bokalea mendera tzen duela.
Modeloa: XVIII. mendearen hondarreko gerra fragata. Fragata aparailua du. Hiru masta.
Armamentua: hogeita bi kanoi, hamaika al de bakoi tzeko.
Margoa: urpeko al dea gorria eta kaskoa zuria; zerrendak urre matean eta mastak kolore berean, belazurrun zuriekin.
Neurriak: gu txi gorabehera, 70 cm luze eta 70 cm altu.
Non dago jarrita: sabaitik zin tzilik, ermitaren erdian, koruaren eta al darearen artean.
Hainbat datu: itxuraz, behin bederen zaharberritu izan dute; izan ere, koloreak ez dira oso oso aspal dikoak eta aparailua XIX. mendeko korbetena bezalakoa da, eta ez XVIII. mendeko gerra fragatei dagokiena.
Zinoparien artean kalitate oneko modeloa da; Gipuz koako onenetako bat.
Ermita itxita egoten da eta San Roke egunean baino ez da zabal tzen, abuztuaren 16an. Egun horretan santuaren irudia parrokiatik hartu eta prozesioan eramaten dute.
Zain tzaileak edo serorak ez du zinopariaren jatorriaren berri, baina bere koinatu batek familian en tzundako errezeloa du txurrukatarren batek opari eman zuela aspal di batean.
Izaskungo Amaren ermita. Tolosa
Tenpluaren kokapena: Uzturre mendiaren hegaletan, udalerriaren gainean eta Oria ibaiaren erdial deko arroan.
Modeloa: XX. mendeko mer katari tza on tzia; mistoa, zama eta bidaiariak eramateko prestatua. Baporez ko bi tximinia, 3.000 tonatik 4.000ra bitarteko karga ahalmena dutenak.
Margoa: karena patente marroia, flotazio marra gorria, kroskoa berde apala (hondatutako grisa dirudi), ur gaineko al dea zuria eta txalupak gorriztak. Tximiniak berde gris eta bel tzak, mastak marroiak.
Neurriak: gu txi gorabehera, 1 m luze eta 50 cm altu.
Non dago jarrita: al dare nagusiaren eta koruaren artean, sabaitik zin tzilik.
Hainbat datu: arran tzale ba tzuek aspal di batean ekarri zutela besterik ez da jakin ahal izan.
Arrateko Amaren Santutegia. Eibar
Tenpluaren kokapena: Eibarren, Deba ibaiaren arroa mendera tzen duela.
Modeloa: XVIII. mendeko gerraon tzia, fragata aparailuduna. Hiru masta.
Armamentua: 68 kanoi, 34 al de bakoi tzeko.
Margoa: urpeko al dea berdea eta kroskoaren gainerakoa erabat zuria.
Neurriak: gu txi gorabehera, 2 m de luze eta 1,50 m altu.
Non dago jarrita: sabaitik zin tzilik, presbiterioaren parean.
Hainbat datu: ez da ezagu tzen haren jatorria. Modeloa Donostian egon zen ikusgai, Juan Sebastian El kanoren munduko itzuliaren 450. urteurrena zela eta.
Kroskoa hustutako enbor bat da, gerora forma emandakoa; ur gaineko al dearen saihe tsak eran tsiak dira eta oso modu soilean zizel katuak. Oro har, an tzematen da on tzi horiek ondo ezagu tzen zituen aditu baten eskuak landu zuela zinoparia. Aparailuaren an tzinako arrastoak, hala nola itsutak eta estaiak, ezin hobeto landuta daude eta sokak eskuz eginak dira (gaur egun oso hondatuak). Aparailuaren gainerako piezak oso geroz koak dira, eta behin behinean egindakoak. Gaur egun garbitu eta zaharberritu egin dute ohiko teknikak baliatuz; izan ere, zer altueratan jarri behar den kontuan hartuta, ez da beharrez koa xehetasun osoz egitea, begira dagoenak urruti izango baitu.
Erretoreak jakinarazitakoaren arabera, zinopariari eusten dion katea Ondarroako bizilagunek eman zuten opari, orain dela asko.
Arrateko Amaren Santutegia. Eibar
Tenpluaren kokapena: Eibarren, Deba ibaiaren arroa mendera tzen duela.
Modeloa: XIX. mendeko bigarren erdial deko mer katari tza fragata, fragata aparailuduna. Hiru masta.
Armamentua: 68 kanoi, 34 al de bakoi tzeko.
Margoa: arpeko al dea gorria eta kroskoa bel tza. Amulak zuriak brankatik txopara.
Neurriak: gu txi gorabehera, 1,20 m luze eta 1 m altu.
Non dago jarrita: sabaitik zin tzilik, koruko barandaren parean.
Hainbat datu: oso fin eta propor tzioak ondo gordez landua. Egoera onean kon tserba tzen da.
Kalbarioko ermita. Mutriku
Tenpluaren kokapena: Mutrikun, herritik Astigarribiara doan errepidean, herria eta kostal dea mendera tzen duela.
Modeloa: XIX. mendeko bigarren erdial deko gerra fragata, fragata aparailuduna. Hiru masta.
Armamentua: hogei kanoi; hamar albo bakoi tzean.
Margoa: urpeko al dea gorri iluna, kroskoa bel tza, eta kanoi bateria zuria biz karraren altueran.
Neurriak: gu txi gorabehera, 1,20 m luze eta 1 m altu.
Non dago jarrita: sabaitik zin tzilik ermitaren erdian.
Hainbat datu: Atxili esaten zioten Mutrikuko bizilagun batek eman zuen opari. Herrian bere xelebrekeriengatik zen ezaguna. Getariako baserri bateko semea zen, Atxili baserrikoa, hain zuzen, eta hortik zetor kion ezizena. Juan de Landa zuen berez ko izena.
Trauskil samar landutako alea da, baina propor tzioak ondo gorde tzen dituena, nahiz eta gehiegikeriaren bat izan. Osotasunean harmonia handikoa da.
San Nikolas ermita. Mutriku
Tenpluaren kokapena: Mutrikun. San Nikolas kaletik Santa Bata (Agata) al dera hartu eta behatokiaren ondoan. Handik portua mendera tzen du, baita kostal dea ere ekial derantz.
Modeloa: XIX. mendeko bergantina. Bi masta.
Margoa: urpeko al dea marroia da, eta kroskoa bel tza zerrenda zuriekin flotazio marran eta karelean.
Neurriak: gu txi gorabehera, 0,60 m luze eta 0,50 m altu.
Non dago jarrita: ermitaren erdian dago zin tzilik, al darearen aurrean.
Hainbat datu: jakin denez, emailea edo zaharberritu zuena Jose Migel Eizagirre jauna izan zen.
Pieza oso soila da eta nahiko hondatuta dago.
Ezoziko Ama Birjinaren Santutegia. Soraluze
Tenpluaren kokapena: Soraluzen, Deba ibaiaren arroa mendera tzen duela.
Modeloa: XIX. mende bukaerako belaon tzia, mer katari tzan jarduten zena. Fragata aparailua du, eta hiru masta.
Margoa: urpeko al dea patente berdea eta kroskoaren gainerakoa erabat zuria.
Neurriak: gu txi gorabehera, 1,30 m luze eta 1 m altu.
Non dago jarrita: sabaitik zin tzilik, presbiterioaren parean.
Hainbat datu: 70 urteko emakume batek, sakristia ireki tzen eta argia pizten lagundu zigun berak, azal du zigun bere denboran han ezagutu duela zinoparia eta ez dela sekula sabaitik jai tsi.
Itxura ederreko alea da, aparailua ondo landuta dago eta propor tzioak ondo gordeta; belak zabal duta ditu eta lehen begiratuan an tzematen da kalitate oneko lana dela.
San Joan Bataia tzailearen eliza. Pasai Donibane
Tenpluaren kokapena: Pasai Donibane arran tzale herrian, an tzina Biz kaia auzoa esaten zi tzaion inguruan.
Modeloa: XIX. mendeko gerra fragata.
Margoa: kroskoa bel tza, kanoi bateria zuria eta kanoi zuloak bel tzak.
Non dago jarrita: al dare nagusian, sabaitik zin tzilik eta erretaula nagusiaren parean.
Hainbat datu: modelo eder hori desagertu egin zen. 1950. urte inguruko argaz ki bati esker jakin da haren berri. F. Iturriozen Pasajes liburuan argitaratu zen San Joan Bataia tzailearen Parrokiako al dare nagusiaren argaz ki hura, eta han ageri zen zinoparia, txikia neurriz, baina oso bi txia.
Kiz ki tzako Amaren ermita. Mandubia Beasain
Tenpluaren kokapena: Mandubia mendatean, Beasainen, kostal detik urrun, Oria ibaiaren arroan.
Modeloa: zehaztu gabea.
Margoa: egur naturala.
Neurriak: 50 cm luze gu txi gorabehera.
Non dago jarrita: Kiz ki tzako Ama Birjinaren irudiaren tzat idul ki lana egiten du.
Hainbat datu: on tzi modelo bi txi hau bikingoen on tzien, erromatarren trirremeen eta holandarren ur ken arteko nahasketa da. Itxuraz, ermitaren edo, gu txienez, haren kokapenaren an tzinatasunaren berri ematen du zinopariak; izan ere, hainbat sute jasan ditu, eta, jakina, irudiak eta on tziak desegin egin dira. Horren guztiaren emai tza da ale berezi hau.
Guru tze Santuaren ermita. Ibañarrieta Zestoa
Tenpluaren kokapena: Ibañarrieta auzoan, Zestoan, Urola ibaiaren gainean eta Beduarako bidean, Zumaiarantz. Kontratazio lonja bat zegoen garai hartan Beduan.
Modeloa: XIX. mende hasierako bergantina. Bi masta.
Margoa: kroskoa gorri iluna eta karena arrea.
Neurriak: gu txi gorabehera, 60 cm luze eta 40 cm altu.
Non dago jarrita: Ebanjelioaren ondoan, al dare nagusiaren al damenean eta paretaren kontra, beste zinopari ba tzuen artean.
Hainbat datu: ondo landutako modeloa.
Zikuñagako ermita. Her nani
Tenpluaren kokapena: Urumea ibaiaren goi arroan, Her nanin, eta an tzinako burdinolen ondoan.
Modeloa: gerra fragata. Hiru masta. Aparailua oso hondatuta dauka. XIX. mendea.
Armamentua: 10 kanoi.
Margoa: kroskoa bel tza eta karena gorri iluna, zinta zuriak. Masteria ere zuria.
Neurriak: gu txi gorabehera, 70 cm luze eta 50 cm altu.
Non dago jarrita: sabaitik zin tzilik dago, ermitaren erdian.
Hainbat datu: honen aurretik bazen beste on tzi bat, baina erori eta erabat txikitu zen. Oraingoa, aurrekoaren ordez jarri zena, 1941. urte ingurukoa da. Donostiako Gillermo Etxeberria lankideak eta Her naniko Zikuñaga auzoko bizilagunak emandakoak dira datuak.
Santa Maria eliza. Donostia
1 zinoparia
Tenpluaren kokapena: Donostian, hiriaren al de zaharrean.
Modeloa: XVIII. mendeko mer katari tza fragata, fragata aparailuduna du. Hiru masta.
Margoa: kroskoa zuria eta karena berdea.
Neurriak: gu txi gorabehera, 1 m luze eta 0,80 m altu.
Non dago jarrita: sakristia nagusian, sabaitik zin tzilik eta sarrerako atetik hurbil.
Hainbat datu: XVIII. mendeko mer katari tza on tzia da, apaindura handirik gabea baina lerro bikainen bidez eta ezagu tza handiz landua. Parrokiaren gastuak Caracasko Erret Konpainia Gipuz koarrak ordaindu zituela ain tzat hartuta, litekeena da konpainia hartako on tzi bat izatea, edo bestela garai bereko besteren bat. Koloreari dagokionez eta Sakristian bertan dagoen beste zinopari batekin al deratuta, badirudi egileak ez zuela jatorriz koa kopiatu, baizik eta iriz pide estetikoak hartu zituela kontuan.
Eliza zaharberri tzeko az ken lanetan, 1972an, zinopari hau desagertu egin zela jakinarazi zidaten, baita ondoren aipatuko duguna ere. Zaharberri tze lan horiek egin zituen kontratistari oparitu ziz kioten, an tza denez. Erretoreak azal dutakoaren arabera, eskailerak eta abar konpon tzeagatik ordain moduan oparitu zi tzaiz kion on tziak.
2 zinoparia
Tenpluaren kokapena: Donostian, al de zaharrean.
Modeloa: XVIII. mendeko bergantin armatua. Bi masta.
Margoa: karena gorria eta kroskoa zuria zinta bel tzekin.
Armamentua: 12 kanoi.
Neurriak: gu txi gorabehera, 70 cm luze eta 60 cm altu.
Non dago jarrita: sakristia nagusian, absideko atearen ondoan eta sabaitik zin tzilik.
Hainbat datu: Caracasko Erret Konpainia Gipuz koarrak kostal dea zain tzeko hainbat on tzi izan zituen, neurri txikiko on tziak. Haietako baten kopia izan daiteke.
Gaur egun ale hau ere desagertuta dago, aurreko zinoparia desagertu zen arrazoi berberengatik.
San Antonio eliza (komentua). Sasiola Deba
Tenpluaren kokapena: Deban, Deba ibaiaren arroan, Astigarribiako ibitik oso hurbil.
Modeloa: XIX. mendearen erdial deko gerra fragata. Hiru masta.
Armamentua: 30 kanoi.
Margoa: urpeko al dea gorri iluna eta kroskoa bel tza. Mastak zuriak traparaino eta mastagainak egur naturalean.
Neurriak: gu txi gorabehera, 80 cm luze eta 60 cm altu.
Non dago jarrita: elizaren sarreran, lurrean, eta oso hondatuta dago, ia baliorik gabe gera tzeraino.
Hainbat datu: kroskoa idaz kun batek ingura tzen du. Hala dio: «Recuerdo de Hilario Berazaluce –Deva– 1854, Convento de San Antonio de Sasiola» (Hilario Berasaluzeren oroigarria –Deba– 1854, Sasiolako San Antonioren Komentua).
Eliza horretan bertan bazen beste zinopari bat, baina ez da haren arrastorik; sabaitik erori eta erabat desegin zen. Oso soila zen.
San Pelaio ermita. Zarautz
Tenpluaren kokapena: Zarauz ko ekial dean, paduran, itsasoa parez pare duela.
Hainbat datu: Donostiako Santos Etxeberria jaunak emandako argibideen arrastoan bisitatu nuen ermita zaharberritu berria, eta guru tzaduran bi zulo ikusi nituen; inolako dudarik gabe, behinola zinopari bana izango zen zulo haietatik zin tzilik.
Geroztik jakin dudanez, banderen gataz kagatik kendu zituzten: nonbait, Espainiako banderak zituzten on tziek, eta ikurrinak jarri ziz kieten; noski, eztabaida berehala harrotu zen eta, horren ondorioz, on tziak kendu egin zituzten.
1969ko mar txoaren 9an, Zarauz ko geltokian, Getariara joateko autobusaren zain nengoela, aspal diko lagun bat ikusi eta gaiari buruz gal detu nion. Hark azal dutakoaren arabera, irundar batek erosteko eta etxera eramateko eskain tza egin zion erretoreari. Hasiera batean ezez koa eman zioten, zinopari bat ezin delako sal du. Interesatuak, ordea, berriro egin zuen eskain tza eta limosna bat eskaini zuen on tzien truke; eta bigarrenean bai, onartu egin zioten proposamena.
San Pruden tzio ermita. Getaria
Tenpluaren kokapena: Getaria eta Zumaia artean, Askizu auzotik oso hurbil, kostal deko an tzinako gal tzadaren al damenean, San Anton mendiaren parean eta Ma txi txako al dera itsasoa mendera tzen duela.
Hainbat datu: 1969ko mar txoaren 9a zen. Ibilal di txo baten ondoren ermitara gerturatu nin tzen. Ateak berak zeukan gil tza, eta erraz sartu ahal izan nin tzen. Ezagun zen duela gu txi zaharberritu zutela bar neal dea, baina han ez zegoen itsas zinoparirik, hala jakinarazi bazidaten ere.
Bisitaren ondoren, ondoko etxe batera joan nin tzen baz kal tzera. Etxekoandrea oso atsegina zen, jatorra eta batere zurikeriarik gabea. Haren solasak atseginagoa egin zuen otordua. Inguruari buruz ko hainbat xehetasunen artean, ermitako zinopariaren gainean gal detu nion eta hala esan zidan: «Madrilgo jaun batek eskatu zidan konpon tzeko eta geroztik ez du itzuli».
On tziaren marraz ki lauso bat egin zidan. Marra haiek izan zezaketen jatorriz koaren an tza; izan ere, Getariako elizan dagoen zinopariaren oso an tzekoa zela nabarmendu zuen eta hango sakristauak berak egin zuela. Koloreak irudimen hu tsez baino ezin dira margotu eta, hala, denboraren joanean, kondaira lauso baten lekuko tza baino ez da zinopari honena.
Urgull mendiko kapera. Donostia.
Tenpluaren kokapena: Urgull mendiaren gailurrean, Motako Gazteluan, Biz kaiko gol koa mendera tzen duela.
Modeloa: XVII. mendeko gerraon tzia. Hiru masta.
Armamentua: kanoiak.
Margoa: kroskoa egur naturalean edo marroia, karena zuria eta apaindurak urdinak, zuriak eta urre kolorekoak. Trapak zuriak eta gorriak.
Neurriak: gu txi gorabehera, 1,30 m luze eta 1 m altu.
Non dago jarrita: kapera nagusian, sabaiari eusten dion egitura eder baten erdian.
Hainbat datu: modeloa motibo nagusi moduan jarri zuten eta berariaz egin, gustu eta ezagu tza handiz egin ere.